زمان تقریبی مطالعه: 4 دقیقه
 

قضیه معدوله





قضیه معدوله، به‌معنای قضیه حملیه دارای لفظ معدول و غیر محصَّل در ناحیه موضوع یا محمول یا هر دو است.


۱ - توضیح اصطلاح



قضیه حملیه، به اعتبار تحصیل موضوع و محمول و یا عدول آن‌ها، به قضیه محصَّله و قضیه معدوله تقسیم می‌شود. قضیه معدوله، قضیه‌ای است که در آن، حرف سلب جزئی از موضوع و یا محمول و یا هر دو باشد.

۲ - وجه تسمیه



این نوع قضیه را به سبب این که حرف سلب از عمل واقعی خودش که عمل سلب است عدول نموده "معدوله" نامیده‌اند. "قضیه متغیره" و "قضیه غیر محصَّله" نیز تعابیر دیگری از قضیه معدوله هستند.

۳ - اقسام قضیه معدوله



قضیه معدوله، به لحاظ عدول موضوع یا عدول محمول و یا عدول هر دو (موضوع و محمول)، به قضیه معدولةالموضوع، معدولةالمحمول و معدولةالطرفین تقسیم می‌شود. هر یک از این سه قسم، یا موجبه است و یا سالبه.
[۴] شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۵-۲۶.
[۵] خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۴۸-۴۹.
[۶] گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۰۸.


۳.۱ - قضیه معدولةالطرفین


قضیه معدولةالطرفین، قضیه‌ای است که ادات سلب جزء هر دو طرف قضیه (موضوع و محمول) شده باشد. قضیه موجبه معدولةالطرفین مثل: "نادان ناتوان است"، و سالبه معدولةالطرفین مثل: "نابینا ناتوان نیست".
[۷] فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۵۰-۵۱.
[۸] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۵۳-۵۴.
[۹] شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۷۹-۸۲.
[۱۰] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۲-۱۶۳.


۳.۲ - قضیه معدولةالموضوع


قضیه معدولة الموضوع، قضیه‌ای است که ادات سلب، جزء موضوع شده باشد. قضیه موجبه معدولةالموضوع مثل: "بعضی از نامسلمان‌ها به تحقیق پیرامون اسلام علاقه‌مند هستند"، و قضیه سالبه معدولةالموضوع مثل: "هیچ نانوشته‌ای غلط ندارد".
[۱۱] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۸-۵۹.
[۱۲] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۷۸-۹۵.
[۱۳] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۹۷-۱۰۰.


۳.۳ - قضیه معدولةالمحمول


قضیه معدولةالمحمول، قضیه‌ای است که ادات سلب، جزء محمول شده باشد. قضیه موجبه معدولةالمحمول مثل: "بعضی از نوشته‌ها ناخوانا هستند"، و قضیه سالبه معدولةالموضوع مثل: "هیچ مؤمنی ناسپاس نیست".
قضیه معدولة الموضوع و معدولة الطرفین مورد توجه نیستند؛ زیرا کمتر مورد استفاده علمی قرار می‌گیرند. و هرگاه به طور مطلق از قضیه معدوله نام برده می‌شود مراد قضیه معدولةالمحمول است؛ زیرا تنها این نوع است که با قضیه سالبه مشتبه می‌شود.
[۱۷] جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۹.
[۱۸] ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۷۱-۷۲.
[۱۹] ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۹۱-۹۳.


۴ - مستندات مقاله



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق.
• فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال‌ المیزان.
• شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات.
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
مظفر، محمدرضا، المنطق.    
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.    
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

۵ - پانویس


 
۱. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة، ص۲۶-۲۸.    
۲. مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ص۲۸۷-۲۸۹.    
۳. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۲۴۹-۲۵۲.    
۴. شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۵-۲۶.
۵. خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۴۸-۴۹.
۶. گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۰۸.
۷. فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال ‌المیزان، ص۵۰-۵۱.
۸. ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۵۳-۵۴.
۹. شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۷۹-۸۲.
۱۰. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۲-۱۶۳.
۱۱. تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۸-۵۹.
۱۲. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۷۸-۹۵.
۱۳. قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۹۷-۱۰۰.
۱۴. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۶۷.    
۱۵. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۰۰-۱۱۰.    
۱۶. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۵۲-۵۳.    
۱۷. جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۹.
۱۸. ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۷۱-۷۲.
۱۹. ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۹۱-۹۳.


۶ - منبع



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه معدوله»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۲.    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.