قضیه معدولهقضیه معدوله، به‌معنای قضیه حملیه دارای لفظ معدول و غیر محصَّل در ناحیه موضوع یا محمول یا هر دو است. ۱ - توضیح اصطلاحقضیه حملیه، به اعتبار تحصیل موضوع و محمول و یا عدول آن‌ها، به قضیه محصَّله و قضیه معدوله تقسیم می‌شود. قضیه معدوله، قضیه‌ای است که در آن، حرف سلب جزئی از موضوع و یا محمول و یا هر دو باشد. ۲ - وجه تسمیهاین نوع قضیه را به سبب این که حرف سلب از عمل واقعی خودش که عمل سلب است عدول نموده "معدوله" نامیده‌اند. "قضیه متغیره" و "قضیه غیر محصَّله" نیز تعابیر دیگری از قضیه معدوله هستند. ۳ - اقسام قضیه معدولهقضیه معدوله، به لحاظ عدول موضوع یا عدول محمول و یا عدول هر دو (موضوع و محمول)، به قضیه معدولةالموضوع، معدولةالمحمول و معدولةالطرفین تقسیم می‌شود. هر یک از این سه قسم، یا موجبه است و یا سالبه. [۴]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۲۵-۲۶.
[۵]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۴۸-۴۹.
[۶]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۰۸.
۳.۱ - قضیه معدولةالطرفینقضیه معدولةالطرفین، قضیه‌ای است که ادات سلب جزء هر دو طرف قضیه (موضوع و محمول) شده باشد. قضیه موجبه معدولةالطرفین مثل: "نادان ناتوان است"، و سالبه معدولةالطرفین مثل: "نابینا ناتوان نیست". [۷]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۵۰-۵۱.
[۸]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۵۳-۵۴.
[۹]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۷۹-۸۲.
[۱۰]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۲-۱۶۳.
۳.۲ - قضیه معدولةالموضوعقضیه معدولة الموضوع، قضیه‌ای است که ادات سلب، جزء موضوع شده باشد. قضیه موجبه معدولةالموضوع مثل: "بعضی از نامسلمان‌ها به تحقیق پیرامون اسلام علاقه‌مند هستند"، و قضیه سالبه معدولةالموضوع مثل: "هیچ نانوشته‌ای غلط ندارد". [۱۱]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۵۸-۵۹.
[۱۲]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۷۸-۹۵.
[۱۳]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۹۷-۱۰۰.
۳.۳ - قضیه معدولةالمحمولقضیه معدولةالمحمول، قضیه‌ای است که ادات سلب، جزء محمول شده باشد. قضیه موجبه معدولةالمحمول مثل: "بعضی از نوشته‌ها ناخوانا هستند"، و قضیه سالبه معدولةالموضوع مثل: "هیچ مؤمنی ناسپاس نیست". قضیه معدولة الموضوع و معدولة الطرفین مورد توجه نیستند؛ زیرا کمتر مورد استفاده علمی قرار می‌گیرند. و هرگاه به طور مطلق از قضیه معدوله نام برده می‌شود مراد قضیه معدولةالمحمول است؛ زیرا تنها این نوع است که با قضیه سالبه مشتبه می‌شود. [۱۷]
جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۷۹.
[۱۸]
ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۷۱-۷۲.
[۱۹]
ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۹۱-۹۳.
۴ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • خوانساری، محمد، منطق صوری. • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات. • ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة. • مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه معدوله»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۲. |